Autor: Mirosław Rucki,
MiÅ‚ujcie siÄ™! 2/2011 → Pismo Å›wiÄ™te
ZdumiewajÄ…cy jest fakt, że teksty sprzed dwóch tysiÄ™cy lat mogÄ… wywierać tak wielki wpÅ‚yw na ludzi XXI wieku. „SÅ‚owo Boże jest żywe i skuteczne” (List do Hebrajczyków 4,12) pomimo upÅ‚ywu czasu.
DoÅ›wiadczam tego na co dzieÅ„: kiedy otwieram BibliÄ™ i wczytujÄ™ siÄ™ w jej sÅ‚owa, one przenikajÄ… caÅ‚e moje jestestwo i przemieniajÄ… mnie. „Czy moje sÅ‚owo nie jest jak ogieÅ„ – wyrocznia Pana – czy nie jest jak mÅ‚ot kruszÄ…cy skaÅ‚Ä™?” (KsiÄ™ga Jeremiasza 23,29). PrzemawiajÄ…c do mnie przez Pismo Å›w., Bóg niejednokrotnie musi skruszyć skaÅ‚Ä™ mojego serca, by dotarÅ‚o do mnie Jego sÅ‚owo: „sÅ‚owo, które wychodzi z ust moich, nie wraca do Mnie bezowocne, zanim wpierw nie dokona tego, co chciaÅ‚em, i nie speÅ‚ni pomyÅ›lnie swego posÅ‚annictwa” (KsiÄ™ga Izajasza 55,11).
Moja przygoda z Biblią zaczęła się ponad 20 lat temu, kiedy po raz pierwszy słowo Boże przeniknęło moją duszę. Zaufałem, że to słowo jest prawdziwe, i nigdy się nie zawiodłem.
Tak siÄ™ skÅ‚ada, że jestem rozsÄ…dnym czÅ‚owiekiem i nie lubiÄ™ kupować kota w worku. Wiele osób mówiÅ‚o mi, i w różnych książkach czytaÅ‚em, że na przestrzeni stuleci do ksiÄ…g Nowego Testamentu byÅ‚y dopisywane jakieÅ› nowe fragmenty, a inne, niewygodne dla wÅ‚adz koÅ›cielnych, usuwano z nich. Jest to kÅ‚amstwo, majÄ…ce na celu podważenie wiarygodnoÅ›ci sÅ‚owa Bożego: „Czy rzeczywiÅ›cie Bóg powiedziaÅ‚?” (KsiÄ™ga Rodzaju 3,1). A ponieważ nie jestem Å‚atwowierny, postanowiÅ‚em sprawÄ™ zbadać.
Na szczęście teksty Nowego Testamentu sÄ… poddawane badaniom naukowym, które jednoznacznie potwierdzajÄ… niezmienność tekstów objawionych od samego poczÄ…tku. Rzetelna nauka potwierdza niezmienność depozytu wiary KoÅ›cioÅ‚a, wyrażonej w spisanych Ewangeliach. W wyniku żmudnych badaÅ„ starożytnych tekstów powstaÅ‚o rzetelne opracowanie, wydane przez oÅ›rodek biblijny w Stuttgarcie, zawierajÄ…ce informacjÄ™ o wszystkich różnicach istniejÄ…cych w dostÄ™pnych rÄ™kopisach Nowego Testamentu. Jest to praca Nestle-Alanda zatytuÅ‚owana Novum Testamentum Graece (Grecki Nowy Testament). Okazuje siÄ™, że tych różnic jest rzeczywiÅ›cie bardzo wiele, ale...
Liczba rÄ™kopisów
DziaÅ‚alność wydawnicza w starożytnoÅ›ci wyglÄ…daÅ‚a nieco inaczej niż teraz. Zanim wynaleziono druk i technologiÄ™ produkcji taniego papieru, ksiÄ™gi pisano na pergaminie (specjalnie przygotowanych skórach zwierzÄ™cych) lub na papirusie. SiÅ‚Ä… rzeczy same z siebie materiaÅ‚y piÅ›miennicze byÅ‚y bardzo drogie, a dodatkowo sprawÄ™ komplikowaÅ‚a konieczność rÄ™cznego przepisywania tekstów. Z tego powodu wiele ksiÄ…g napisanych w starożytnoÅ›ci nie dotrwaÅ‚o do naszych czasów – nieliczne egzemplarze ulegÅ‚y zniszczeniu.
Nowy Testament jest wyjÄ…tkowo dobrze zachowanym dokumentem piÅ›miennictwa starożytnego, pod wzglÄ™dem liczby rÄ™kopisów nie majÄ…cym sobie równych. Tak siÄ™ staÅ‚o dlatego, że dla ludzi wierzÄ…cych sÅ‚owo Boże zawsze byÅ‚o najwiÄ™kszym skarbem, w którego rozpowszechnianie warto inwestować czas i pieniÄ…dze. Dlatego też dzisiaj naukowcy majÄ… do dyspozycji ponad 5 tys. papirusów i pergaminów zawierajÄ…cych teksty Nowego Testamentu, a zaledwie 50 egzemplarzy rÄ™kopisów prac Arystotelesa oraz 643 rÄ™kopisy Iliady Homera.
Skąd się wzięły zniekształcenia tekstu?
OczywiÅ›cie, 5 tysiÄ™cy odrÄ™cznie przepisanych kopii muszÄ… zawierać masÄ™ różnic. Każdy, kto musiaÅ‚ kiedykolwiek odpisywać od kogoÅ› jego notatki lub pisać dyktando, dobrze wie, jakie bÅ‚Ä™dy popeÅ‚nia siÄ™ wówczas najczęściej.
Naukowcy wyodrÄ™bnili i nazwali caÅ‚y szereg przyczyn powodujÄ…cych zapisanie tekstu inaczej, niż siÄ™ go odczytaÅ‚o lub usÅ‚yszaÅ‚o. Nie chcÄ™ tu podawać mÄ…drych Å‚aciÅ„skich nazw i szczegóÅ‚owo zatrzymywać siÄ™ nad każdym przypadkiem. OgraniczÄ™ siÄ™ tylko do omówienia podÅ›wiadomych (bezwiednych) bÅ‚Ä™dów oraz Å›wiadomych znieksztaÅ‚ceÅ„.
Najbardziej typowym bezwiednym znieksztaÅ‚ceniem jest podwojenie jakiejÅ› litery lub sÅ‚owa, albo odwrotnie: zapisanie jednej litery lub sÅ‚owa zamiast dwóch. W tej chwili nikogo w Polsce już nie dziwiÄ… równolegle używane formy imion Wioleta i Wioletta, Å»aneta i Å»anetta itp., ale te warianty powstaÅ‚y wÅ‚aÅ›nie w ten sposób: znieksztaÅ‚cenie podwójnej litery. Podobnie każdy czytelnik Biblii na pewno zwróciÅ‚ uwagÄ™ na to, że czasami Pan Jezus mówi: „ZaprawdÄ™ powiadam wam”, a czasami „ZaprawdÄ™, zaprawdÄ™ powiadam wam”. PrzykÅ‚adowo różne rÄ™kopisy Ewangelii Mateusza w wersecie 6,2 zawierajÄ… różne warianty tej wypowiedzi – w jednych jest powtórzenie sÅ‚owa „zaprawdÄ™”, a w innych wystÄ™puje ono tylko raz.
Analiza różnych rÄ™kopisów wykazuje, że skrybom zdarzaÅ‚o siÄ™ „przeskoczyć” przez linijkÄ™ zaczynajÄ…cÄ… siÄ™ od tego samego wyrazu co linijka poprzednia lub koÅ„czÄ…cÄ… siÄ™ tym samym wyrazem. Wzrok piszÄ…cego, powracajÄ…c do tekstu oryginaÅ‚u, pomyÅ‚kowo zatrzymaÅ‚ siÄ™ na niewÅ‚aÅ›ciwej linijce, „gubiÄ…c” kawaÅ‚ek tekstu.
I oczywiÅ›cie, każdemu piszÄ…cemu zdarzajÄ… siÄ™ literówki, nazywane potocznie „czeskim bÅ‚Ä™dem”, nie wiadomo zresztÄ…, dlaczego akurat czeskim. W każdym razie czeskich bÅ‚Ä™dów jest sporo w starożytnych greckich rÄ™kopisach Nowego Testamentu. Na przykÅ‚ad w wersecie Jana 10,29 wyraz meizwn pojawia siÄ™ w niektórych rÄ™kopisach w formie meizon. Albo hebrajskie imiÄ™ Å›w. Piotra w 2 List Å›w. Piotra 1,1 jest zapisane jako Sumewn (Symeon), ale w 14 rÄ™kopisach pojawia siÄ™ w formie skróconej Sumwn (Symon).
ZresztÄ… chyba najwiÄ™cej zamieszania u skrybów wywoÅ‚ywaÅ‚y żydowskie wyrazy i imiona wÅ‚asne, zapożyczone z hebrajskiego lub aramejskiego. Tak samo, jak z imieniem „Szymon”, mieli oni kÅ‚opoty z jednolitym zapisywaniem imion żydowskich, czasami nawet je mylÄ…c. PrzykÅ‚adowo w wersecie
Dzieje Apostolskie 15,22, gdzie pojawiajÄ… siÄ™ imiona „Barnaba” i „Barsaba”, w niektórych rÄ™kopisach zamiast tego drugiego (Βαρσαββας) zapisano „Barabasz” (Βαραββας). Nic dziwnego: każdemu, kto nie wyrósÅ‚ w kulturze żydowskiej, te imiona bÄ™dÄ… siÄ™ poczÄ…tkowo mylić: Barnaba, Barsaba, Barabasz...
Zadajmy sobie uczciwe pytanie: czy zniekształcenia tego typu upoważniają kogokolwiek do kwestionowania treści spisanego słowa Bożego? Moim zdaniem, można je po prostu zignorować.
Tekst krytyczny
DziÄ™ki temu, że mamy do dyspozycji tysiÄ…ce rÄ™kopisów Nowego Testamentu, naukowcy odtworzyli pierwotne brzmienie tego bezcennego dokumentu starożytnoÅ›ci. Opracowanie greckiego Nowego Testamentu Nestle-Alanda doczekaÅ‚o siÄ™ 27 wydaÅ„ i zostaÅ‚o uznane przez wszystkie KoÅ›cioÅ‚y chrzeÅ›cijaÅ„skie na caÅ‚ym Å›wiecie. UwzglÄ™dniono w nim wszystkie dostÄ™pne rÄ™kopisy, poprawiono wszystkie oczywiste bÅ‚Ä™dy oraz obliczono prawdopodobieÅ„stwo w przypadku nielicznych niejasnych fragmentów. Ponieważ opracowanie to jest wynikiem pracy krytycznej, odtworzony w ten sposób tekst nazywany jest „tekstem krytycznym”.
Okazuje siÄ™, że w caÅ‚ym Nowym Testamencie, skÅ‚adajÄ…cym siÄ™ z okoÅ‚o 2000 wersetów tekstu, zawiera siÄ™ zaledwie kilka procent wersetów niepewnych, tj. takich, których pierwotne brzmienie nie może być odtworzone z caÅ‚Ä… pewnoÅ›ciÄ…. Ale nawet tych kilkadziesiÄ…t wersetów nie sprawia żadnego kÅ‚opotu teologicznego i nie podważa caÅ‚oÅ›ci przesÅ‚ania biblijnego.
PodkreÅ›lam, że różnice w dogmatach poszczególnych wyznaÅ„ chrzeÅ›cijaÅ„skich wcale nie wynikajÄ… z tego, że każdy KoÅ›cióÅ‚ dysponuje wÅ‚asnymi tekstami objawionymi. Różnice wynikajÄ… raczej z tego, że poszczególne KoÅ›cioÅ‚y odczytujÄ… znaczenie tego samego tekstu w nieco inny sposób – a jeÅ›li czyniÄ… to w oderwaniu od wielowiekowej tradycji, siÄ™gajÄ…cej czasów apostolskich, to nic dziwnego, że popadajÄ… w różnorodne bÅ‚Ä™dy. PrzykÅ‚adowo żaden KoÅ›cióÅ‚ nie kwestionuje sÅ‚ów Jezusa w Ewangelia wg Å›w. Mateusza 26,26: „To jest ciaÅ‚o moje” (τουτο εστιν το σωμα μου). Wszystkie rÄ™kopisy zgodnie zawierajÄ… ten tekst bez jakichkolwiek wariantów, bÅ‚Ä™dów lub możliwoÅ›ci innego odczytania niż: to jest ciaÅ‚o moje. ZupeÅ‚nie innÄ… sprawÄ… jest to, że KoÅ›cióÅ‚ katolicki zgodnie z tradycjÄ… apostolskÄ… i sensem bezpoÅ›rednim tego zdania uznaje prawdziwÄ… obecność CiaÅ‚a Jezusa w chlebie eucharystycznym, natomiast liczne denominacje protestanckie, odcinajÄ…c siÄ™ od KoÅ›cioÅ‚a katolickiego i tradycji apostolskiej, wprowadzajÄ… jakieÅ› zagmatwane pojmowanie, którego do koÅ„ca same nie potrafiÄ… wyjaÅ›nić i miÄ™dzy sobÄ… uzgodnić: że niby to jest CiaÅ‚o Jezusa, ale jednoczeÅ›nie nie jest, gdyż to tylko symbol, znak itp. W sposób oczywisty nie jest to żadna interpretacja tekstu, lecz próba dopasowania znaczenia tekstu do wÅ‚asnej ideologii. Tekst jest ten sam, znaczenie jest takie samo, ale ideologia jest inna. Na to nie ma innej rady, oprócz pokory i woli pojednania.
To działa
DziÄ™ki pracy dziesiÄ…tek tysiÄ™cy starożytnych kopistów, a także setek dzisiejszych archeologów i jÄ™zykoznawców mamy dzisiaj do dyspozycji rzetelne naukowe opracowanie tekstu Nowego Testamentu, maksymalnie zbliżonego do oryginalnego brzmienia ksiÄ…g, jak zostaÅ‚y one napisane przez natchnionych Autorów. SÅ‚owo Boże pozostawaÅ‚o niezmienne przez dwa tysiÄ…ce lat i zostaÅ‚o nam przekazane „do nauczania, upominania, poprawiania, wychowywania w sprawiedliwoÅ›ci, tak aby czÅ‚owiek Boży byÅ‚ doskonaÅ‚y, zdolny do każdego dobrego czynu” (2 List do Tymoteusza 3,16-17).
WiedzÄ…c o tym, zaufaÅ‚em sÅ‚owu Bożemu i zapragnÄ…Å‚em, by mnie ono nauczaÅ‚o, poprawiaÅ‚o, wychowywaÅ‚o i przemieniaÅ‚o wedÅ‚ug woli Boga. DziÅ›, po ponad 20 latach czytania i studiowania Biblii, mogÄ™ zaÅ›wiadczyć z peÅ‚nÄ… odpowiedzialnoÅ›ciÄ…: to dziaÅ‚a! Bóg przemawia do mnie i do Ciebie – siÄ™gnijmy wiÄ™c po Jego sÅ‚owo!
Mirosław Rucki
(w artykule wykorzystano wiadomości wygłoszone na wykładach przez ks. dra hab. S. Stasiaka)