Autor: Grzegorz Kucharczyk,
MiÅ‚ujcie siÄ™! 4/2008 → Karty historii KoÅ›cioÅ‚a
SÅ‚owa papieża okazaÅ‚y siÄ™ proroctwem: po powrocie do Kanady w roku 1644 o. Jogues na nowo podjÄ…Å‚ pracÄ™ misyjnÄ…. W 1646 r. zostaÅ‚ uwiÄ™ziony i zamordowany przez Irokezów. Niemal trzysta lat później, w roku 1930, papież Pius XI kanonizowaÅ‚ o. Isaaca Jogues’a jako mÄ™czennika za wiarÄ™
Kanada – cena wiary
Chrystianizacja Kanady zwiÄ…zana jest z obecnoÅ›ciÄ… Francuzów nad RzekÄ… Å›w. WawrzyÅ„ca. Ta ostatnia zawdziÄ™cza swojÄ… nazwÄ™ wielkiemu eksploratorowi Kanady, Jacques’owi Cartierowi, badajÄ…cemu w latach 30. i 40. XVI w. ten kraj aż do Quebecu, który od tej chwili staÅ‚ siÄ™ perÅ‚Ä… wÅ›ród póÅ‚nocnoamerykaÅ„skich posiadÅ‚oÅ›ci Francji. Regularna ewangelizacja Kanady zaczęła siÄ™ w wieku XVII. Wówczas to na zaproszenie Samuela de Champlaina, który od 1608 r. staÅ‚ na czele francuskiej administracji w Quebecu, przybyli tam franciszkanie (1615) oraz jezuici (1625). Misje prowadzone przez te (i inne) zakony kierowaÅ‚y siÄ™ do plemion indiaÅ„skich: Algonkinów (mieszkajÄ…cych na póÅ‚noc od Rzeki Å›w. WawrzyÅ„ca, aż po póÅ‚nocno-zachodnie prerie), Huronów oraz Irokezów (zamieszkujÄ…cych obszary na poÅ‚udnie od jeziora Ontario).
GÅ‚oszenie sÅ‚owa Bożego również w Kanadzie byÅ‚o niejednokrotnie okupione zÅ‚ożonÄ… przez misjonarzy ofiarÄ… z wÅ‚asnego życia. W roku 1646 indiaÅ„skie plemiÄ™ Irokezów zamordowaÅ‚o jezuitÄ™, ojca Isaaca Jogues’a, który od 1636 r. prowadziÅ‚ pracÄ™ misyjnÄ… w Ameryce PóÅ‚nocnej. ByÅ‚ on pierwszym katolickim ksiÄ™dzem, który dotarÅ‚ do wyspy Manhattan (Nowy Jork). W roku 1642 o. Jogues zostaÅ‚ schwytany przez plemiÄ™ Mohawków i poddany okrutnym torturom. W niewoli przebywaÅ‚ ponad rok, zostaÅ‚ uwolniony dziÄ™ki pomocy Holendrów (kalwinistów) z kolonii w Nowym Amsterdamie (jak nazywaÅ‚ siÄ™ wówczas Nowy Jork).
Papież Urban VII w 1643 r., jeszcze za życia o. Jogues’a, nazwaÅ‚ go „mÄ™czennikiem Chrystusa” i udzieliÅ‚ mu nadzwyczajnego przywileju dalszego odprawiania Mszy Å›w. w sytuacji, gdy kanonicznie nie byÅ‚ do tego zdolny: oprawcy podczas tortur odrÄ…bali mu i spalili część palców u dÅ‚oni.
SÅ‚owa papieża okazaÅ‚y siÄ™ proroctwem: po powrocie do Kanady w roku 1644 o. Jogues na nowo podjÄ…Å‚ pracÄ™ misyjnÄ…. W 1646 r. zostaÅ‚ uwiÄ™ziony i zamordowany przez Irokezów. Niemal trzysta lat później, w roku 1930, papież Pius XI kanonizowaÅ‚ o. Isaaca Joguesa jako mÄ™czennika za wiarÄ™. Wraz z nim zostaÅ‚o wówczas kanonizowanych siedmiu innych misjonarzy, którzy ponieÅ›li Å›mierć mÄ™czeÅ„skÄ… podczas ewangelizowania Kanady.
Lata 1648 – 1649 okazaÅ‚y siÄ™ najtragiczniejsze dla jezuickich misjonarzy pracujÄ…cych w Quebecu. W tym czasie plemiÄ™ Huronów uwiÄ™ziÅ‚o i zamordowaÅ‚o piÄ™ciu jezuitów: o. Daniela, o. Brebeufa, o. Lallemanta, o. Garniera i o. Chabanela. Wszyscy oni byli okrutnie torturowani (stopniowo okaleczani i paleni żywcem), a mimo to żaden z nich nie zaparÅ‚ siÄ™ wiary w Chrystusa. Wytrwali do koÅ„ca.
W roku 1763 Kanada dostaÅ‚a siÄ™ pod panowanie brytyjskie. Chociaż na mocy traktatu paryskiego, wedle którego Francja zrzekaÅ‚a siÄ™ tej kolonii, katolicy mieli zagwarantowane prawo swobodnego wyznawania i praktykowania swojej religii, to rzeczywistość okazaÅ‚a siÄ™ inna. RzÄ…dy brytyjskie próbowaÅ‚y mianowicie rozciÄ…gnąć na KanadÄ™ politykÄ™ dyskryminacji katolików, którÄ… na Wyspach sankcjonowaÅ‚y tzw. prawa karne (por. poprzednie artykuÅ‚y na ten temat w MiÅ‚ujcie siÄ™!). Przygotowaniem do inauguracji penal laws także w Kanadzie byÅ‚y ograniczenia narzucone przez Brytyjczyków na dziaÅ‚ajÄ…ce tam katolickie zakony. Na przykÅ‚ad franciszkanom i jezuitom zakazano przyjmowania nowicjuszy z Kanady oraz siÄ™gania po pomoc wspóÅ‚braci z Europy.
Uspokojenie przyniósÅ‚ rok 1774. Wówczas to, na mocy tzw. Quebec Act, Brytyjczycy ostatecznie uznali prawo katolików do swobodnego praktykowania religii; zarzucono również dyskryminacyjne praktyki. NiewÄ…tpliwie ten nagÅ‚y zwrot Brytyjczyków ku polityce faktycznej tolerancji wobec kanadyjskich katolików uwarunkowany byÅ‚ sytuacjÄ…, która miaÅ‚a miejsce w brytyjskich koloniach w Ameryce PóÅ‚nocnej, stojÄ…cych wówczas u progu podjÄ™cia walki o niepodlegÅ‚ość (co staÅ‚o siÄ™, jak wiadomo, w 1776 r.).
„ZÅ‚am kark papieża”
PoÅ›ród amerykaÅ„skich kolonistów, którzy w 1776 r. chwycili za broÅ„ przeciw Brytyjczykom, walczÄ…c o niepodlegÅ‚ość, katolicy byli podwójnie dyskryminowani. Nie tylko bowiem – tak jak inni – przez szkodliwe prawa (gÅ‚. ekonomiczne) nadsyÅ‚ane z Londynu, ale również przez protestanckÄ… wiÄ™kszość w samych koloniach.
Za poczÄ…tek amerykaÅ„skich kolonii uważa siÄ™ rok 1620 – przybycie do Massachusetts statku „Mayflower” z purytaÅ„skimi uchodźcami z Anglii. Purytanie – radykalny odÅ‚am protestantyzmu angielskiego, szykanowany wówczas w Anglii – organizowali swoje kolonie, przeÅ›ladujÄ…c katolików. (Wbrew rozpowszechnionemu bÅ‚Ä™dnemu mniemaniu korzenie Stanów Zjednoczonych sÄ… gÅ‚Ä™boko religijne, by nie powiedzieć naznaczone wÄ…tkami antykatolickimi).
Od poczÄ…tku istnienia purytaÅ„skiej kolonii w Massachusetts katoliccy księża mieli, na mocy stanowego prawa, zakaz wstÄ™pu na jej obszar. KapÅ‚an zÅ‚apany po raz drugi przez wÅ‚adze stanowe na nielegalnym przebywaniu w Massachusetts musiaÅ‚ liczyć siÄ™ z karÄ… Å›mierci. Nawet obchodzenie Å›wiÄ…t Bożego Narodzenia zostaÅ‚o zakazane w tej purytaÅ„skiej kolonii, ponieważ okreÅ›lono je mianem „papistyczne baÅ‚wochwalstwo”.
CaÅ‚a kultura w Nowej Anglii (jak nazywano purytaÅ„skie kolonie na póÅ‚nocno-zachodnim skraju dzisiejszych USA) byÅ‚a przesycona wÄ…tkami antykatolickimi. Książki i podrÄ™czniki dla dzieci zawieraÅ‚y mnóstwo czytanek, rymowanek oraz ilustracji, które miaÅ‚y uczyć i przypominać o „papistowskich zbrodniach”. A jedna z najbardziej popularnych gier dzieciÄ™cych w XVII-wiecznym Massachusetts nazywaÅ‚a siÄ™ Break the Pope’s Neck (ZÅ‚am kark papieża)…
O trwaÅ‚oÅ›ci tych antykatolickich fobii wÅ›ród zaÅ‚ożycieli amerykaÅ„skiej kultury Å›wiadczy testament, który pozostawiÅ‚ w 1750 r. Paul Dudley – jeden ze sponsorów tworzÄ…cego siÄ™ Uniwersytetu Harvarda. Finansowane z majÄ…tku darczyÅ„cy wykÅ‚ady miaÅ‚y bowiem za cel „wykrycie, napiÄ™tnowanie i przedstawienie baÅ‚wochwalstwa KoÅ›cioÅ‚a rzymskiego – jego tyranii, uzurpacji i godnych potÄ™pienia herezji”. Seria tzw. wykÅ‚adów Dudleya trwaÅ‚a na Harvardzie aż do XX w.
Jak wiadomo, purytaÅ„ski fanatyzm religijny znalazÅ‚ swój najgÅ‚oÅ›niejszy – i zarazem najbardziej tragiczny – wyraz w sprawie tzw. czarownic z Salem. Mianowicie pod koniec XVII w. miejscowi purytanie powiesili w miasteczku Salem kilkanaÅ›cie kobiet pod zarzutem czarów. Ponadto jedna z ofiar, znana jako Goody Glover, zostaÅ‚a oskarżona jeszcze o coÅ› gorszego. Jak zapisano w aktach sprawy: „(…) byÅ‚a jednÄ… z dzikich Irlandek, uważaÅ‚a siÄ™ za rzymskÄ… katoliczkÄ™ i sprawnie odmawia Ojcze nasz po Å‚acinie”. NieszczÄ™snej kobiety nie uratowaÅ‚o odmówienie Modlitwy PaÅ„skiej po angielsku. Wraz z innymi „czarownicami z Salem” zostaÅ‚a powieszona.
Dyskryminacja katolików byÅ‚a w XVII i XVIII w. na porzÄ…dku dziennym również w koloniach, gdzie oficjalnym i jedynym KoÅ›cioÅ‚em byÅ‚ paÅ„stwowy KoÅ›cióÅ‚ anglikaÅ„ski (dodajmy, że purytanie odrzucali KoÅ›cióÅ‚ anglikaÅ„ski, ponieważ byÅ‚ on wedÅ‚ug nich „zbyt katolicki”). W Wirginii taki stan prawny istniaÅ‚ od roku 1606. TowarzyszyÅ‚ temu caÅ‚y zakres obowiÄ…zywania w tym stanie antykatolickich „praw karnych”. Na mocy prawa z 1631 r. peÅ‚nia praw obywatelskich przysÅ‚ugiwaÅ‚a tylko czÅ‚onkom KoÅ›cioÅ‚a anglikaÅ„skiego. W roku 1642 zakazano katolikom budowania Å›wiÄ…tyÅ„ i przebywania katolickich duchownych w tym stanie. W 1691 r. przyjÄ™ty przez WirginiÄ™ Akt tolerancji (w którym chodziÅ‚o gÅ‚ównie o tolerowanie przybywajÄ…cych wówczas do tej kolonii kwakrów, także nie należących do paÅ„stwowego KoÅ›cioÅ‚a) stwierdzaÅ‚, że „odtÄ…d nastaje wolność sumienia w wielbieniu Boga dla wszystkich chrzeÅ›cijan, z wyjÄ…tkiem papistów”.
PodobnÄ… politykÄ™ stosowano również w New Hampshire, gdzie od roku 1689 – wzorem angielskim – obowiÄ…zywaÅ‚a wszystkich obywateli przysiÄ™ga przeciw papieżowi i „bÅ‚Ä™dom KoÅ›cioÅ‚a rzymskiego”, od której zÅ‚ożenia uzależnione byÅ‚o korzystanie z peÅ‚ni praw cywilnych.
Jezuici, Indianie i teoria spisku
WyjÄ…tkiem byÅ‚ Maryland, zaÅ‚ożony w 1634 r. przez katolików jako „kraj Maryi” (Maryland). Osadnictwem w tej kolonii kierowaÅ‚a katolicka rodzina Calvertów. WiÄ™kszość osadników także stanowili katolicy, wÅ›ród których byli również – rzecz niesÅ‚ychana w pozostaÅ‚ych koloniach amerykaÅ„skich – jezuici. Trzeba bowiem pamiÄ™tać, że wraz z protestantami przybyÅ‚a z Europy do Ameryki PóÅ‚nocnej teoria jezuickiego spisku. Kobiety oskarżano o czary (por. „czarownice z Salem”), a jezuitów o wszystkie inne nieszczęścia, na przykÅ‚ad o organizowanie indiaÅ„skich ataków na kolonistów. Owych absurdalnych pogÅ‚osek o rzekomych konszachtach jezuitów z Indianami, na szkodÄ™ kolonistów, nie rozwiewaÅ‚y nawet znane fakty przeÅ›ladowania Towarzystwa Jezusowego przez tychże Indian (por. wyżej).
W roku 1675 jeden z brytyjskich urzÄ™dników w Nowej Anglii raportowaÅ‚ do Londynu podczas jednego z indiaÅ„skich powstaÅ„ (tzw. wojna króla Filipa): „Mamy powody obawiać siÄ™, że ci zÅ‚owrodzy spiskowcy, jezuici – wielcy wrogowie Korony Jego Królewskiej MoÅ›ci, jak również protestanckiej religii – mieli swój udziaÅ‚ w tych wydarzeniach”.
ManiÄ™ tropienia jezuickiego spisku potÄ™gowaÅ‚ fakt, że w XVIII w. brytyjskie kolonie w Ameryce PóÅ‚nocnej sÄ…siadowaÅ‚y od poÅ‚udnia (Floryda) z posiadÅ‚oÅ›ciami katolickiej Hiszpanii. Tam to wÅ‚aÅ›nie bez przeszkód pracowali m.in. jezuici. W latach 1702 – 1704 gubernator Karoliny PoÅ‚udniowej, James Moore, postanowiÅ‚ aktywnie walczyć z „jezuickim zagrożeniem” ze strony hiszpaÅ„skiej Florydy. W tym celu zorganizowaÅ‚ wówczas dwie Å‚upieżcze wyprawy na FlorydÄ™, zabijajÄ…c misjonarzy, palÄ…c misje katolickie i uprowadzajÄ…c tysiÄ…ce mieszkaÅ„ców (katolików) tej hiszpaÅ„skiej kolonii jako niewolników.
O nasileniu siÄ™ obsesji na punkcie rzekomego spisku jezuickiego Å›wiadczÄ… również wydarzenia z roku 1741 w Nowym Jorku, którego wÅ‚adze od 1689 r. zakazaÅ‚y przebywania tam „papistowskich misjonarzy”. Po tym jak pożar zniszczyÅ‚ jednÄ… z protestanckich kaplic w mieÅ›cie i zaczęły siÄ™ zamieszki poÅ›ród czarnych więźniów osadzonych w miejscowym areszcie, jako winnych wskazano jezuitów. W tym samym czasie wÅ›ród ludnoÅ›ci Nowego Jorku zaczÄ…Å‚ krążyć list (autentyczny) gubernatora Georgii, Jamesa Oglethorpe’a, w którym przestrzegano przed „spiskiem hiszpaÅ„skich księży”, chcÄ…cych jakoby spalić najwiÄ™ksze miasta w brytyjskich koloniach. KozÅ‚em ofiarnym okazaÅ‚ siÄ™ tutaj duchowny anglikaÅ„ski, John Ury, którego tÅ‚um zidentyfikowaÅ‚ jako „ukrytego jezuitÄ™”. SÄ…d skazaÅ‚ go na karÄ™ Å›mierci, którÄ… niezwÅ‚ocznie wykonano. Innych zaÅ› „jezuickich konspiratorów”, dwóch biaÅ‚ych i 21 Murzynów, zlinczowano.
Kolejna fala antykatolickiej (antyjezuickiej) fobii przeszÅ‚a przez amerykaÅ„skie kolonie w latach 1756 – 1763, podczas wojny, która zakoÅ„czyÅ‚a siÄ™ przejÄ™ciem przez Brytyjczyków francuskiej Kanady. Każde niepowodzenie wojsk brytyjskich starano siÄ™ wówczas wyjaÅ›niać jako wynik „papistowskiego spisku”. Na przykÅ‚ad gubernator Wirginii, Dinwiddie, tÅ‚umaczyÅ‚ niepowodzenia Brytyjczyków „zagrożeniem, jakiego doÅ›wiadczamy ze strony niemieckich katolików”.
Dobry czas dla katolików w Marylandzie skoÅ„czyÅ‚ siÄ™ w roku 1644. O ile bowiem protestancka wiÄ™kszość wÅ›ród kolonistów amerykaÅ„skich nie tolerowaÅ‚a katolickich posiadÅ‚oÅ›ci za granicÄ… (Floryda), to tym bardziej nie chciaÅ‚a ich u siebie. W zwiÄ…zku z tym wÅ‚aÅ›nie w 1644 r. gubernator Wirginii, William Claiborne, dokonaÅ‚ inwazji na Maryland. Skutkiem tego w latach 1644 – 1646 katolicy w Marylandzie zostali zmuszeni do zejÅ›cia do katakumb.
Po odzyskaniu wÅ‚adzy przez katolickiego gubernatora, Leonarda Calverta, w 1646 r. zaprzestano przeÅ›ladowaÅ„ katolików. Pomimo to aż do koÅ„ca XVII w. trwaÅ‚a peÅ‚zajÄ…ca wojna domowa protestancko-katolicka w tym stanie. W roku 1691 – po obaleniu w Anglii katolickiego króla Jakuba II – w Marylandzie wprowadzono w caÅ‚ej rozciÄ…gÅ‚oÅ›ci antykatolickie penal laws. OdtÄ…d MszÄ™ Å›w. można byÅ‚o odprawiać tylko w domach prywatnych; donosicielom za poinformowanie wÅ‚adz o zÅ‚amaniu tego zakazu oferowano duże nagrody pieniężne. KsiÄ…dz przyÅ‚apany na odprawianiu Mszy w miejscu publicznym mógÅ‚ być skazany na dożywocie, a wszystkim katolikom w Marylandzie zakazano noszenia broni i podwójnie ich opodatkowano. (cdn.)