Francuski kulturkampf. Walka z Kościołem w III Republice (1) Marsylianka zamiast pacierza
Autor: Grzegorz Kucharczyk,
MiÅ‚ujcie siÄ™! 2/2003 → Karty historii KoÅ›cioÅ‚a
W 1870 roku Francja przegraÅ‚a wojnÄ™ z Prusami. ZwyciÄ™skie wojska niemieckie oblegÅ‚y Paryż. W stolicy Francji panowaÅ‚ chaos. UpadÅ‚o Cesarstwo Napoleona III, ogÅ‚oszono republikÄ™, która jednak byÅ‚a zbyt sÅ‚aba, by zapewnić minimum Å‚adu wewnÄ™trznego. Taka sytuacja stworzyÅ‚a dogodny grunt dla przejÄ™cia wÅ‚adzy przez najbardziej skrajne stronnictwa – te odwoÅ‚ujÄ…ce siÄ™ do komunistycznej ideologii. Na poczÄ…tku 1871 roku wÅ‚adzÄ™ w Paryżu przejęła Komuna. Tak nazywano radÄ™ miejskÄ…, odwoÅ‚ujÄ…c siÄ™ tym samym do tradycji wielkiej rewolucji francuskiej, podczas której wÅ‚adzÄ™ w Paryżu sprawowaÅ‚a również Komuna, wywierajÄ…ca decydujÄ…cy nieraz wpÅ‚yw na bieg spraw w caÅ‚ym paÅ„stwie.
WÅ‚adze powstaÅ‚ej w 1871 roku paryskiej Komuny nie tylko przystÄ…piÅ‚y do realizacji socjalistycznego programu spoÅ‚ecznego (konfiskaty wÅ‚asnoÅ›ci prywatnej, organizowanie robót publicznych), ale podjęły pierwsze kroki do stworzenia „nowego Paryża” – co miaÅ‚o być wstÄ™pem do stworzenia „nowej Francji”. ZaczÄ™to od tego, co najÅ‚atwiejsze – czyli od wandalizmu. Komunardzi spalili królewski paÅ‚ac Tuilleries, zniszczyli napoleoÅ„skÄ… kolumnÄ™ Vendôme, zabrali siÄ™ nawet za niszczenie Luwru (ograniczajÄ…c siÄ™ na szczęście do spalenia znajdujÄ…cych siÄ™ w jednym ze skrzydeÅ‚ zamku cesarskich stajen).
OrganicznÄ… częściÄ… staraÅ„ Komuny, by zmieniać Å›wiat na komunistycznÄ… modÅ‚Ä™, byÅ‚ bezpardonowy atak na KoÅ›cióÅ‚ katolicki. UtożsamiajÄ…ce siÄ™ z politykÄ… wÅ‚adz Komuny, skrajnie lewicowe pismo „La Montagne” (po polsku: „Góra” – nawiÄ…zanie do jakobiÅ„skiej „góry” dechrystianizujÄ…cej FrancjÄ™ w latach 1793-1794), pod adresem ludzi wierzÄ…cych skierowaÅ‚o nastÄ™pujÄ…ce sÅ‚owa: ZÄ…b za zÄ…b – wyrzekÅ‚a Komuna. A gdybyÅ›my przypomnieli sobie o Galileuszu i Janie Husie, a gdybyÅ›my przyÅ‚ożyli do ust waszych flakoniki Medyceuszów, a gdybyÅ›my wbili w wasze plecy sztylet Lukrecji Borgii? ZÄ…b za zÄ…b! Setkami powybijaliÅ›cie je nam podczas Nocy Å›w. BartÅ‚omieja. Oko za oko! Wieki już temu, jak nas oÅ›lepiono. A nie mówcie nam o Bogu. Ten strach na wróble już nas wiÄ™cej nie pożera. Od dawna już, od dawna sÅ‚uży on jako pretekst do rabunków i mordu!
Za sÅ‚owami poszÅ‚y czyny. Na mocy decyzji wÅ‚adz Komuny paryskiej koÅ›cioÅ‚y byÅ‚y zamykane i przeznaczane na siedziby klubów politycznych (kolejne nawiÄ…zanie do klubu jakobinów). StaÅ‚o siÄ™ tak ze Å›wiÄ…tyniami katolickimi pod wezwaniem Å›w. Bernarda, Å›w. Sulpicjusza, Å›w. MikoÅ‚aja. W tym ostatnim z wymienionych koÅ›cioÅ‚ów pierwsza z „klubowych” dyskusji dotyczyÅ‚a ... poprawy losu prostytutek.
Na porzÄ…dku dziennym byÅ‚o profanowanie przez komunardów Å›wiÄ…tyÅ„ katolickich. W nocy z 17 na 18 maja 1871 roku komunardzi wdarli siÄ™ do koÅ›cioÅ‚a Matki Boskiej ZwyciÄ™skiej w Paryżu (Notre Dame des Victoires). Zrabowano wszystkie znajdujÄ…ce siÄ™ tam wota, m. in. 150 zawieszonych przez wiernych przy obrazie
Matki Bożej orderów Legii Honorowej. Zerwano i skradziono zÅ‚ote korony papieskie (dar papieża Piusa IX) z figury Matki Boskiej z DzieciÄ…tkiem. Å»oÅ‚nierze Komuny, tzw. gwardia narodowa, urzÄ…dzili nastÄ™pnie bluźnierczÄ… procesjÄ™, poprzebierani w szaty liturgiczne. Na koniec sprofanowano koÅ›cióÅ‚, urzÄ…dzajÄ…c tam „harce” z prostytutkami.
Komuna zadecydowaÅ‚a również o usuniÄ™ciu katechezy ze szkóÅ‚ paryskich. „Rewolucyjna ekspresja” kazaÅ‚a komunardom zniszczyć wizerunki Chrystusa i Maryi, znajdujÄ…ce siÄ™ w szkoÅ‚ach. Zadekretowano również, że zamiast pacierza dzieci bÄ™dÄ… zmuszone Å›piewać MarsyliankÄ™. Gdy podczas pogrzebu jednego z gwardzistów narodowych pewna kobieta uczyniÅ‚a znak krzyża, jeden z obecnych tam oficerów ostrzegÅ‚ jÄ…: Obywatelko, skoÅ„cz z manifestacjami albo ciÄ™ aresztujÄ™.
Integralnym elementem antykatolickiej polityki Komuny był terror fizyczny stosowany wobec duchowieństwa. Śmierć męczeńską poniosło szereg księży (m. in. jezuici ks. P. Olivaint, L. Decoudray, J. Caubert, A. Clerc, A. de Bengy), na czele z arcybiskupem Paryża, Georgem Darboy.
Arcybiskup zostaÅ‚ aresztowany przez KomunÄ™ 4 kwietnia 1871 roku. 24 maja 1871 poniósÅ‚ Å›mierć mÄ™czeÅ„skÄ… od kul plutonu egzekucyjnego. O atmosferze pogardy wobec pasterza KoÅ›cioÅ‚a paryskiego Å›wiadczÄ… przesÅ‚uchania, jakim zostaÅ‚ poddany przez komunardów przed Å›mierciÄ…:
– Cóż to za rzemiosÅ‚o, którym siÄ™ pan zajmujesz?
– To nie rzemiosÅ‚o, ale powoÅ‚anie, urzÄ…d moralny, speÅ‚niany przez nas dla zbawienia dusz ludzkich.
– Ale, ale. Nie gadaj pan bzdur. Powiedz pan lepiej, co za bÅ‚azeÅ„stwa wykÅ‚adacie ludowi?
– Uczymy go wiary w Pana naszego Jezusa Chrystusa.
– Nie ma już panów, nie mamy żadnego pana.
Po zamordowaniu arcybiskupa komunardzi obrabowali jego zwłoki z krzyża napierśnego i zegarka.
Komuna paryska zostaÅ‚a krwawo stÅ‚umiona przez wojska rzÄ…du francuskiego (rezydujÄ…cego tymczasowo w Wersalu). PamiÄ™tajÄ…c jednak o prowadzonej przez niÄ… antykatolickiej polityce, lepiej możemy zrozumieć, dlaczego ówczeÅ›ni gÅ‚ówni ideolodzy komunizmu rozpÅ‚ywali siÄ™ w zachwytach nad „dokonaniami” Komuny. Karol Marks nazywaÅ‚ jÄ… nawet „próbÄ… generalnÄ…” przed Å›wiatowÄ… rewolucjÄ… proletariatu.
Zachwyty byÅ‚y szczere, podobnie jak odwoÅ‚ywanie siÄ™ XX–wiecznych komunistów do dziedzictwa Komuny, którego częściÄ… byÅ‚ atak na KoÅ›cióÅ‚ katolicki.
NajÅ›wiÄ™tsze Serce Jezusa – nadzieja na odnowÄ™ Francji
Komuna zostaÅ‚a stÅ‚umiona przez powstajÄ…cÄ… we Francji III RepublikÄ™. Republika zaprotestowaÅ‚a przeciw realizowanej przez komunardów socjalistycznej polityce w wymiarze gospodarczym i spoÅ‚ecznym. JeÅ›li jednak chodzi o stosunek do KoÅ›cioÅ‚a katolickiego, tutaj zostaÅ‚a zachowana pewna ciÄ…gÅ‚ość. Cel pozostaÅ‚ ten sam: zepchniÄ™cie ludzi wierzÄ…cych do rangi obywateli drugiej kategorii i dechrystianizacja Francji. Wszystko to pod hasÅ‚ami „rozdziaÅ‚u KoÅ›cioÅ‚a od paÅ„stwa”, „laicyzacji szkolnictwa” itp. Nawet metody nie za bardzo siÄ™ zmieniÅ‚y. Kopiowano wzorzec postÄ™powania Komuny: usuwanie katechezy ze szkóÅ‚, zamykanie koÅ›cioÅ‚ów, atak na duchowieÅ„stwo (tu jedna różnica: III Republika unikaÅ‚a fizycznej eksterminacji, zamieniajÄ…c jÄ… na wygnanie z kraju, co nie oznaczaÅ‚o jednak, że nie byÅ‚o ofiar wÅ›ród wiernych stajÄ…cych w obronie swoich Å›wiÄ…tyÅ„ i kapÅ‚anów). Republika miaÅ‚a wiÄ™cej czasu od Komuny. Ta ostatnia na realizacjÄ™ swojej antykatolickiej polityki miaÅ‚a kilka miesiÄ™cy, Republika – kilkadziesiÄ…t lat; lata 1873–1914 to okres szczególnego nasilenia polityki wymierzonej w KoÅ›cióÅ‚ katolicki.
Atak na katolickÄ… tożsamość Francji w ostatnim 25–leciu XIX wieku byÅ‚ tym ostrzejszy, że widoczne staÅ‚y siÄ™ objawy Å›wiadczÄ…ce o tÄ™sknocie narodu do Boga, narodu, który w swoim odstÄ™pstwie od Chrystusa zaczÄ…Å‚ dostrzegać najgÅ‚Ä™bszÄ… przyczynÄ™ swoich klÄ™sk i upokorzeÅ„ (przegrana w 1870 roku wojna z Prusami, która pociÄ…gnęła za sobÄ… konieczność odstÄ…pienia zjednoczonym przez Bismarcka Niemcom Alzacji i Lotaryngii).
Jeszcze podczas oblężenia Paryża przez Prusaków, gdy trwaÅ‚y już krwawe rzÄ…dy Komuny, dwóch Å›wieckich ludzi, przebywajÄ…cych w stolicy Francji: H. Rohault de Fleury oraz L. Legentil rzuciÅ‚o hasÅ‚o zÅ‚ożenia przez Francuzów narodowego Å›lubu NajÅ›wiÄ™tszemu Sercu Pana Jezusa. Idea ta rozwinęła siÄ™ w zamysÅ‚ zbudowania na paryskim wzgórzu Montmartre (Wzgórze MÄ™czenników) bazyliki poÅ›wiÄ™conej NajÅ›wiÄ™tszemu Sercu Jezusowemu (bazylika Sacré C?ur), która miaÅ‚a być wotum przebÅ‚agalnym narodu francuskiego.
26 kwietnia 1871 roku papież Pius IX w specjalnym brewe wysÅ‚anym do Leona Cornudet, przewodniczÄ…cego spoÅ‚ecznego komitetu budowy bazyliki Sacré C?ur aprobowaÅ‚ i bÅ‚ogosÅ‚awiÅ‚ dziaÅ‚alnoÅ›ci komitetu. W krótkim czasie w caÅ‚ej Francji powstaÅ‚y lokalne oddziaÅ‚y komitetu zbierajÄ…ce wÅ›ród ludnoÅ›ci datki na budowÄ™ Å›wiÄ…tyni.
Ta oddolna inicjatywa Francuzów w 1873 roku zostaÅ‚a potwierdzona stosownÄ… uchwaÅ‚Ä… francuskiego parlamentu. 25 lipca 1873 Zgromadzenie Narodowe (382 gÅ‚osów za; 138 – przeciw) zadecydowaÅ‚o, że Bazylika Sacré C?ur bÄ™dzie przebÅ‚agalnym wotum francuskiego narodu dla NajÅ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego. W 1876 roku na wzgórzu Montmartre stanÄ…Å‚ prowizoryczny koÅ›cióÅ‚, a sama bazylika – taka, jakÄ… możemy jÄ… dziÅ› podziwiać – zostaÅ‚a ukoÅ„czona w 1914 roku. Na frontonie widnieje Å‚aciÅ„ski napis: Christo eiusque Sacratissimo Cordi Gallia Poenitens et Devota: Chrystusowi i Jego NajÅ›wiÄ™tszemu Sercu, Galia PokutujÄ…ca i Oddana.
To, że tak siÄ™ staÅ‚o, że udaÅ‚o siÄ™ zrealizować szlachetnÄ… ideÄ™ narodowego wotum, byÅ‚o zasÅ‚ugÄ… trwania przy niej milionów ludzi wierzÄ…cych, którzy otaczali to dzieÅ‚o swojÄ… modlitwÄ… i ofiarami. Nie brakowaÅ‚o bowiem prób zniszczenia tego dzieÅ‚a w zarodku. Przodowali w tym bojownicy o „nowÄ… FrancjÄ™” odwoÅ‚ujÄ…cÄ… siÄ™ do „republikaÅ„skiej tradycji”, rozumianej jako podcinanie chrzeÅ›cijaÅ„skich korzeni tego kraju – czyli liberaÅ‚owie i radykaÅ‚owie różnych odcieni. Dla nich sama idea przebÅ‚agania NajÅ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego za odstÄ™pstwo Francuzów od Ewangelii byÅ‚a czymÅ› skandalicznym, niezrozumiaÅ‚ym dowodem „katolickiego obskurantyzmu”. Na forum francuskiego Zgromadzenia Narodowego (m. in. w 1882 i w 1897 roku – zawsze w okresach szczególnego nasilenia antykoÅ›cielnej polityki prowadzonej przez III RepublikÄ™) lewica zgÅ‚aszaÅ‚a formalne wnioski o uchylenie uchwaÅ‚y Zgromadzenia z 1873 roku o budowie bazyliki Sacré C?ur. Jednak nawet w okresie uchwalania antykoÅ›cielnych praw nie znalazÅ‚a siÄ™ wiÄ™kszość zdolna do przeforsowania takiego wniosku (np. wniosek zgÅ‚oszony w 1897 roku upadÅ‚ stosunkiem gÅ‚osów: 332 do 196).
O stosowanej wobec katolików retoryce Å›wiadczy najlepiej treść uchwaÅ‚y podjÄ™tej przez zdominowanÄ… przez lewicÄ™ (liberaÅ‚ów i radykaÅ‚ów) radÄ™ miejskÄ… Paryża w dniu 7 października 1880 roku. Czytamy w niej, że powstajÄ…cy na Montmartre koÅ›cióÅ‚ „należy uważać za nieustajÄ…cÄ… obelgÄ™, wymierzonÄ… przeciw rozumowi i patriotyzmowi Paryża i Francji, jako miejsce poÅ›wiÄ™cone demonstracjom politycznego i religijnego fanatyzmu, jako nieustajÄ…ce podburzanie do wojny domowej”. Uczczenie NajÅ›wiÄ™tszego Serca jako obelga! Bez komentarza.
Paru sÅ‚ów komentarza wymaga natomiast owa zaciekÅ‚ość ujawniana wobec kultu NajÅ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego. ObjawiaÅ‚a siÄ™ ona już w czasie rewolucji francuskiej, gdy posiadanie modlitewników z jego wizerunkiem byÅ‚o podstawÄ… dla wyroków Å›mierci wydawanych przez rewolucyjne trybunaÅ‚y (np. sÄ™dziowie wysyÅ‚ajÄ…cy na szafot w 1793 roku królowÄ… MariÄ™ AntoninÄ™ jako jeden z dowodów jej „winy” wskazali posiadanie książeczki do nabożeÅ„stwa z „kontrrewolucyjnym znakiem” – NajÅ›wiÄ™tszym Sercem Jezusowym). Francja nie byÅ‚a odosobnionym przypadkiem. SiÄ™gajÄ…c do niedawno zakoÅ„czonego XX wieku: rozpoczÄ™cie przewrotów rewolucyjnych w Hiszpanii zwiastowaÅ‚o wysadzenie w powietrze wielkiej figury NajÅ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego w Bilbao, a jednÄ… z pierwszych czynnoÅ›ci niemieckich okupantów (czyli narodowo-socjalistycznej III Rzeszy) w Poznaniu byÅ‚o zniszczenie stojÄ…cego w tym mieÅ›cie pomnika Sacratissimi Cordi...
Grzegorz Kucharczyk
Przy publikacji poprzedniego tekstu p. Grzegorza Kucharczyka zapowiadaliÅ›my ciÄ…g dalszy artykuÅ‚u „Mroki Å›redniowiecza, Å›wiatÅ‚o oÅ›wiecenia”, podczas gdy byÅ‚ to autonomiczny tekst.
Za wprowadzenie w błąd bardzo przepraszamy. (Red.)