Μου έλεγαν όταν ήμουν μικρός: ”Μη φοβάσαι να ρωτήσεις για το δρόμο. Μίλα και θα φτάσεις στην άκρη του κόσμου.” Αλλά λίγα χιλιόμετρα παρακάτω μιλούσαν κάποια άλλη γλώσσα. Το να ρωτήσω ήταν άσκοπο.

Μου έχουν πει: ”Μάθε γλώσσες στο σχολείο για να μπορείς να μιλάς με ανθρώπους από άλλες χώρες”. Αλλά το 90% των ενηλίκων δεν μπορούν να εκφραστούν στη γλώσσα που έμαθαν στο σχολείο.

Μου έχουν πει: ”Με την αγγλική μπορείς να τα καταφέρεις σε όποιο μέρος του κόσμου και να βρίσκεσαι.” Αλλά σε κάποιο ισπανικό χωριό είδα ένα ατύχημα με ένα γαλλικό και ένα σουηδικό αυτοκίνητο. Οι οδηγοί δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν ούτε μεταξύ τους, ούτε και με την αστυνομία. Σε κάποια μικρή πόλη της Ταϊλάνδης, είδα έναν απελπισμένο τουρίστα που μάταια προσπαθούσε να εξηγήσει τα συμπτώματα που είχε σε έναν τοπικό γιατρό. Εχω δουλέψει για λογαριασμό του ΟΗΕ και της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας σε όλες τις κατοικημένες ηπείρους και σε μερικά νησιά και έχω διαπιστώσει ότι στο Κογκό, την Ιαπωνία και σε πολλά άλλα μέρη, τα αγγλικά δεν έχουν καμία αξία έξω από τους χώρους των μεγάλων ξενοδοχείων, των μεγάλων καταστημάτων, τους εμπορικούς κύκλους και τις αεροπορικές εταιρείες.

Μου έχουν πει: ”Χάρη στις μεταφράσεις, είναι τώρα και οι πιο απομακρυσμένοι πολιτισμοί προσιτοί σε όλους.” Αλλά όταν σύγκρινα μεταφράσεις με τα πρωτότυπα κείμενα, είδα τόσες πολλές διαστρεβλώσεις, τόσα πολλά που είχαν παραλειφθεί, τόσο λίγο σεβασμό για τον τρόπο έκφρασης του συγγραφέα που αισθάνθηκα υποχρεωμένος να συμφωνήσω με την ιταλική παροιμία ”Tradutorre, traditore”, το να μεταφράζεις είναι να εξαπατάς.

Μου έχουν πει ότι ο Δυτικός κόσμος βοηθά τον Τρίτο κόσμο με τον πρέποντα σεβασμό για τον τοπικό πολιτισμό τους. Αλλά δεν είδα να λαμβάνουν καθόλου υπόψη τη γλώσσα τους. Ηδη από την αρχή, τους επιβάλλαμε τις γλώσσες μας σαν να ήταν αυτονόητο ότι αυτές ήταν οι καλύτερες για την επικοινωνία. Είδα πως η αγγλική και η γαλλική άσκησαν μία πολιτιστική πίεση μέσω της οποίας άλλαξε η νοοτροπία των λαών και επέφεραν καταλυτικές επιδράσεις σε πανάρχαιους πολιτισμούς των οποίων οι θετικές αξίες αγνοήθηκαν χωρίς καμία συνείδηση. Και είδα πως εμφανίστηκαν αμέτρητα προβλήματα όταν θα εκπαιδεύαμε την τοπική εργατική δύναμη, επειδή οι τεχνικοί της Δύσης δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα τους, γλώσσα στην οποία δεν υπήρχε κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό.

Μου έχουν πει: ”Η γενική σχολική εκπαίδευση θα είναι η εγγύηση των ίσων δυνατοτήτων για όλες τις κοινωνικές τάξεις.” Και είδα πως οι πλούσιες οικογένειες των εξελισσομένων χωρών έστελναν τα παιδιά τους στην Αγγλία και τις ΗΠΑ για να μάθουν αγγλικά, ενώ ο λαός, φυλακισμένος στην κατωτερότητα της γλώσσας του και θύμα της οποιασδήποτε προπαγάνδας, βάδιζε προς ένα δυσοίωνο μέλλον.

Μου είπαν: ”Η εσπεράντο έχει αποτύχει.” Αλλά σε κάποιο ορεινό χωριό της Ευρώπης είδα πώς τα παιδιά των αγροτών, μετά από μόλις έξι μηνών εκπαίδευση, συνομιλούσαν με επισκέπτες από την Ιαπωνία.

Μου έχουν πει: ”Η εσπεράντο στερείται ανθρωπιάς.” Εχω μάθει τη γλώσσα, διάβασα την ποίησή της, άκουσα τα τραγούδια της. Σε αυτή τη γλώσσα έγινα αποδέκτης εμπιστοσύνης από Βραζιλιάνους, Κινέζους, Ιρανούς, Πολωνούς και ένα νεαρό από το Ουζμπεκιστάν. Και εδώ είμαι τώρα -ένας πρώην μεταφραστής- και πρέπει, εν ονόματι της ειλικρίνειας, να ομολογήσω ότι αυτές οι συνομιλίες ήταν οι πιο αυθόρμητες και βαθυστόχαστες που είχα σε κάποια ξένη γλώσσα.

Μου έχουν πει: ”Η εσπεράντο είναι άχρηστη διότι στερείται πολιτισμού.” Αλλά όταν συνάντησα ανθρώπους που μιλούσαν την εσπεράντο στην Ανατολική Ευρώπη, Ασία, Λατινική Αμερική, οι πιο πολλοί από αυτούς είχαν περισσότερη κουλτούρα από άτομα με αντίστοιχη κοινωνικοοκονομική κατάσταση. Και όταν παρευρέθηκα σε διεθνείς συζητήσεις σε αυτή τη γλώσσα, έμεινα πραγματικά έκπληκτος από το υψηλό διανοητικό επίπεδο.

Προσπάθησα να το εξηγήσω στην ομήγυρή μου. Είπα: ”Ελάτε. Δείτε. Αυτό είναι κάτι ιδιαιτέρα εξαιρετικό. Μία γλώσσα που λύνει τα προβλήματα επικοινωνίας όλου του κόσμου. Είδα έναν Ούγγρο και έναν Κορεάτη να μιλάνε για πολιτική και φιλοσοφία, μετά από μόνο δύο χρόνια σπουδών στη γλώσσα. Αυτό είναι αδιανόητο να συμβεί με οποιαδήποτε άλλη γλώσσα…”

Αλλά απάντησαν: ”Η εσπεράντο δεν σοβαρή. Και όπως και να’ ναι, είναι τεχνητή.”

Δεν μπορώ να το καταλάβω. Οταν ενός ανθρώπου η ψυχή, τα αισθήματα, οι πιο λεπτές σκέψεις εκφράζονται σε μία γλώσσα που είναι δημιούργημα του πλούτου πολλών πολιτισμών και του τρόπου να επικοινωνούν και να μου λένε: ”Είναι τεχνητή.”

Αλλά τι βλέπω στα ταξίδια μου σε όλο τον κόσμο; Βλέπω ταξιδιώτες που διψούν να μεταφέρουν τις ιδέες και τις εμπειρίες ή ίσως μόνο συνταγές φαγητών στους κατοίκους άλλων χωρών. Βλέπω προσπάθειες συνομιλίας, πιο πολύ με νοήματα, να καταλήγουν σε τερατώδεις παρανοήσεις. Βλέπω λαούς που διψούν για πληροφορίες αλλά επειδή υπάρχει το γλωσσικό φράγμα δεν μπορούν να διαβάσουν αυτά που θέλουν να διαβάσουν.

Βλέπω πάρα πολλούς ανθρώπους που μετά από έξι-εφτά χρόνια σπουδών σε κάποια γλώσσα, τραυλίζοντας και με γελοία προφορά, του κάκου προσπαθούσαν να πουν αυτό που ήθελαν. Βλέπω τις γλωσσικές ανισότητες και τις διακρίσεις να ανθούν σε όλο τον κόσμο. Βλέπω τους διπλωμάτες και τους ειδικούς να μιλούν στα μικρόφωνα και να ακούν από ακουστικά, όχι τον συνομιλητή τους, αλλά τη φωνή κάποιου άλλου. Είναι αυτή μία φυσική επικοινωνία; Από μία ψυχή ή από έναν εγκέφαλο προς το στόμα και το αυτί, είναι βέβαια τεχνητό, αλλά από ένα μικρόφωνο προς ένα ακουστικό στο δωμάτιο των διερμηνέων, είναι φυσικό. Δεν ανήκει πια η ικανότητα λύσης των προβλημάτων με τη βοήθεια της νοημοσύνης και της ευαισθησίας στην ανθρώπινη φύση;

Μου λένε τόσα πολλά, αλλά εγώ βλέπω κάτι άλλο. Περιφέρομαι κατάπληκτος σε αυτή την κοινωνία που έχει την αξίωση να έχουν όλοι το δικαίωμα να εκφράζονται και να επικοινωνούν. Και διερωτώμαι αν έχω παραπλανηθεί ή έχω χάσει τα λογικά μου.