Autor: Grzegorz Kucharczyk,
MiÅ‚ujcie siÄ™! 1/2009 → Karty historii KoÅ›cioÅ‚a
ChrzeÅ›cijanka Kamalini Naik, bÄ™dÄ…ca w siódmym miesiÄ…cu ciąży, zostaÅ‚a otoczona przez fanatyczny tÅ‚um hinduistów domagajÄ…cy siÄ™ od niej wyrzeczenia siÄ™ wiary w Chrystusa. Gdy odmówiÅ‚a, ona oraz jej roczny synek zostali – wedle zeznaÅ„ naocznych Å›wiadków – „pociÄ™ci na kawaÅ‚ki”.
Dramat chrześcijan w Indiach
PoczÄ…tki chrzeÅ›cijaÅ„stwa w Indiach zwiÄ…zane sÄ… z pracÄ… misyjnÄ… Å›w. Tomasza ApostoÅ‚a, który miaÅ‚ przybyć do tego kraju (a konkretnie do poÅ‚ożonej na poÅ‚udniu Indii Kerali) ok. 50 r. po Chrystusie. ApostoÅ‚ – znany ze swojej „niewiernoÅ›ci” w obliczu faktu Zmartwychwstania („dopóki nie wÅ‚ożę rÄ™ki mojej (...)”) – wÅ‚aÅ›nie w Indiach daÅ‚ najcenniejszy dowód swojej niezÅ‚omnej wiernoÅ›ci Chrystusowi, kiedy poniósÅ‚ Å›mierć mÄ™czeÅ„skÄ… (wedle podaÅ„ jego oprawcÄ… byÅ‚ jeden z braminów – hinduskich duchownych).
W nastÄ™pnych wiekach Ewangelia docieraÅ‚a na indyjski subkontynent ze Åšrodkowego Wschodu (dzisiejszy Irak i Iran) oraz z Syrii. Powstaje wówczas – miÄ™dzy VII a VIII w. – chrzeÅ›cijaÅ„ska wspólnota syryjsko-malabarska. W okresie Å›redniowiecza do pracy misyjnej w Indiach wÅ‚Ä…czyÅ‚ siÄ™ również KoÅ›cióÅ‚ zachodni (Å‚aciÅ„ski). W roku 1320 do Indii przybyÅ‚ francuski dominikanin Jordanus Catalani, który prowadziÅ‚ misje w Suracie i w prowincji Gudżarat. Krótko potem zostaÅ‚ on mianowany przez papieża pierwszym biskupem katolickim w tym kraju. PodlegaÅ‚y mu chrzeÅ›cijaÅ„skie wspólnoty w Kalkucie oraz Mangalore.
Kolejny rozdziaÅ‚ w dziejach ewangelizacji Indii otworzyÅ‚a epoka wielkich odkryć geograficznych pod koniec XV w. W 1498 r. do Indii przybywa drogÄ… morskÄ… z Europy portugalska flotylla Vasco da Gamy. Portugalskie siedziby w Indiach koncentrujÄ… siÄ™ w Goi i okolicach; stamtÄ…d też rusza praca misyjna, którÄ… w XVI w. przejmujÄ… gÅ‚ównie jezuici, ze Å›w. Franciszkiem Ksawerym na czele. Skupiska chrzeÅ›cijan w Indiach w tamtym czasie to przede wszystkim Goa (gdzie zostaÅ‚ pochowany Å›w. Franciszek Ksawery i gdzie do tej pory jest najwiÄ™kszy procent katolików w skali caÅ‚ych Indii), Mangalore oraz Bombaj.
Z końcem XVIII w. do pracy misyjnej w Indiach włączyli się protestanci, co pozostawało w ścisłym związku z coraz większą ekspansją handlową (a co za tym szło, także polityczną i militarną) Wielkiej Brytanii w tym kraju. Co prawda dopiero w roku 1813 władze brytyjskie zezwoliły na pracę chrześcijańskich misjonarzy na opanowanych przez siebie obszarach, ale już wcześniej protestanccy misjonarze podejmowali tam pracę (np. w 1793 r. baptysta William Carey).
Obecnie chrzeÅ›cijaÅ„ska wspólnota w Indiach – liczÄ…ca ok. 24 milionów ludzi – stanowi niewiele ponad 2% ogóÅ‚u indyjskiej populacji. To kropla w morzu, ale ten zaczyn dziÄ™ki pracy i życiu takich osób jak bÅ‚. Matka Teresa z Kalkuty wydawaÅ‚ i wydaje liczne, bÅ‚ogosÅ‚awione owoce. KoÅ„cówka wieku XX przyniosÅ‚a w Indiach wzrost nastrojów nacjonalistycznych, a w tamtych realiach antagonizm nacjonalistyczny jest czÄ™sto utożsamiany z kontrowersjami natury czysto religijnej (najlepszy dowód: starcia hinduistyczno-muzuÅ‚maÅ„skie, które w 1947 r., w dobie powstawania niepodlegÅ‚ych Indii oraz ich podziaÅ‚u na część muzuÅ‚maÅ„skÄ…, Pakistan i część hinduistycznÄ…, pochÅ‚onęły kilkaset tysiÄ™cy istnieÅ„ ludzkich).
W ostatnich latach jako gÅ‚ówny wróg organizacji Å‚Ä…czÄ…cych agresywny nacjonalizm z równie agresywnym hinduizmem, takich jak Vishwa Hindu Parishad (Åšwiatowy Kongres Hinduizmu) czy Rashtriya Swayamsevak Sangh (Narodowy Korpus Ochotniczy), postrzegani sÄ… chrzeÅ›cijanie. Fundamentalistycznie nastawieni hinduiÅ›ci – nacjonaliÅ›ci zarzucajÄ… im „prozelityzm za pieniÄ…dze” (a wiÄ™c „zwabianie” do chrzeÅ›cijaÅ„stwa perspektywÄ… poprawy statusu materialnego) i „wysÅ‚ugiwanie siÄ™ obcym mocarstwom” (np. Stanom Zjednoczonym).
Zorganizowane ataki na indyjskich chrzeÅ›cijan rozpoczęły siÄ™ pod koniec lat 90. XX w. W 1998 r. w stanie Gudżarat (zachodnie Indie) bojówkarze z wyżej wymienionych organizacji rozpoczÄ™li systematyczne niszczenie chrzeÅ›cijaÅ„skich Å›wiÄ…tyÅ„ – zarówno katolickich, jak i protestanckich. Rozrzucane przez nich po tego typu aktach wandalizmu ulotki nie pozostawiaÅ‚y wÄ…tpliwoÅ›ci co do ich autorów: „Indie dla Hindusów. (…) Nasza religia, religia Ramy i Kriszny, jest pobożna. Nawracanie siÄ™ na innÄ… jest grzechem”.
Nieprzypadkowo jako okres szczególnego natężenia ataków na chrzeÅ›cijaÅ„skie wspólnoty w Gudżaracie wybrano dzieÅ„ 25 grudnia 1998 r. – Boże Narodzenie. Wówczas to w wielu wioskach zamieszkaÅ‚ych przez chrzeÅ›cijan zjawiÅ‚y siÄ™ hinduistyczne bojówki demolujÄ…ce Å›wiÄ…tynie, w których zebrali siÄ™ akurat wierni celebrujÄ…cy to jedno z najwiÄ™kszych Å›wiÄ…t chrzeÅ›cijaÅ„stwa. Charakterystyczne byÅ‚o też to, że napady te odbywaÅ‚y siÄ™ przy zupeÅ‚nej bezczynnoÅ›ci lokalnych wÅ‚adz (zarówno cywilnych, jak i policji).
Wymierzona w chrzeÅ›cijan przemoc byÅ‚a kontynuowana w styczniu 1999 r., w stanie Orisa. 23 stycznia doszÅ‚o tam do jednego z najbardziej bestialskich ataków na chrzeÅ›cijan. W wiosce Manoharpur zostali żywcem spaleni przez hinduistów w swoim samochodzie australijski misjonarz (protestant) Graham Staines (58 lat) oraz dwóch jego synów: Timothy (lat 7) i Philips (10 lat). Dodajmy, że Staines, który przybyÅ‚ do Indii w 1965 r., pracowaÅ‚ w miejscowym leprozorium (oÅ›rodek pomocy trÄ™dowatym). W dniu pogrzebu swojego męża i synów żona zamordowanego misjonarza, Gladys Staines (także pomagajÄ…ca od lat trÄ™dowatym), przebaczyÅ‚a mordercom.
Po niemal dziesiÄ™ciu latach od tamtych wydarzeÅ„ Orisa ponownie staÅ‚a siÄ™ widowniÄ… przeÅ›ladowania chrzeÅ›cijan. W Boże Narodzenie 2007 roku spalono w tym stanie 95 koÅ›cioÅ‚ów chrzeÅ›cijaÅ„skich oraz 600 domów zamieszkaÅ‚ych przez chrzeÅ›cijan. Przemoc na nowo wybuchÅ‚a we wrzeÅ›niu 2008. Szczególnie gwaÅ‚towne ataki nastÄ…piÅ‚y wówczas w okrÄ™gu Kandhamal. ChrzeÅ›cijanka Kamalini Naik, bÄ™dÄ…ca w siódmym miesiÄ…cu ciąży, zostaÅ‚a otoczona przez fanatyczny tÅ‚um hinduistów domagajÄ…cy siÄ™ od niej wyrzeczenia siÄ™ wiary w Chrystusa. Gdy odmówiÅ‚a, ona oraz jej roczny synek zostali – wedle zeznaÅ„ naocznych Å›wiadków – „pociÄ™ci na kawaÅ‚ki”.
Najczęściej jednak podczas nawracania używano benzyny. Ten, kto nie chciaÅ‚ wyrzec siÄ™ wiary w Chrystusa i powrócić do hinduizmu, byÅ‚ oblewany benzynÄ… i podpalany. WedÅ‚ug KoÅ›cioÅ‚a katolickiego w Indiach miÄ™dzy koÅ„cem sierpnia a poÅ‚owÄ… wrzeÅ›nia 2008 r. w Orisie w ten sposób zginęło 35 chrzeÅ›cijan, miÄ™dzy innymi sparaliżowany Rasananda Nath Prahan, 35-letni chrzeÅ›cijanin, który nie dokonaÅ‚ apostazji.
Jak wiemy z przykÅ‚adu tragicznego losu Grahama Stainesa, od napaÅ›ci nie sÄ… wolni również ci, którzy niosÄ… pomoc chorym i ubogim, bez wzglÄ™du na wyznanie. We wrzeÅ›niu 2008 r. w miejscowoÅ›ci Czattisgarh tÅ‚um napadÅ‚ na siostry ze Zgromadzenia Misjonarek MiÅ‚oÅ›ci (zaÅ‚ożonego przez bÅ‚. MatkÄ™ TeresÄ™ z Kalkuty) i brutalnie je pobiÅ‚ – tylko dlatego, że zakonnice prowadziÅ‚y sierociniec w tej miejscowoÅ›ci. Na skutek pogromów ok. 50 tysiÄ™cy chrzeÅ›cijan (gÅ‚ównie w stanie Orisa) zostaÅ‚o zmuszonych do opuszczenia swoich domów, co w praktyce oznaczaÅ‚o ich utratÄ™.
Misja w Chinach
W jednym z poprzednich numerów MiÅ‚ujcie siÄ™! pisaÅ‚em o przeÅ›ladowaniach KoÅ›cioÅ‚a katolickiego oraz innych wyznaÅ„ chrzeÅ›cijaÅ„skich w komunistycznych Chinach. Jednak historia przeÅ›ladowaÅ„ chiÅ„skich chrzeÅ›cijan jest o wiele dÅ‚uższa aniżeli ostatnie 60 lat.
PoczÄ…tki chrzeÅ›cijaÅ„stwa w Chinach Å‚Ä…czÄ… siÄ™ z przybyciem w VII w. po Chrystusie na terytorium PaÅ„stwa Åšrodka nestorian (heterodoksyjna odmiana chrzeÅ›cijaÅ„stwa, potÄ™piona na soborze chalcedoÅ„skim w V w.). KoÅ›cióÅ‚ katolicki podjÄ…Å‚ dzieÅ‚o ewangelizacji Chin w okresie Å›redniowiecza. Pierwszych misjonarzy na pekiÅ„ski dwór mongolskiego chana Kubilaja (znanego z relacji Marca Polo) wysÅ‚aÅ‚ papież MikoÅ‚aj III (1277 – 1280). Jednak podjÄ™cie regularnej dziaÅ‚alnoÅ›ci misyjnej zwiÄ…zane jest z franciszkaninem – Janem z Montecorvino, który pod koniec XIII w. dotarÅ‚ do Pekinu. W roku 1308 otrzymaÅ‚ on sakrÄ™ biskupiÄ… z rÄ…k wysÅ‚anych do Chin papieskich legatów. W XIV w. dzieÅ‚o misyjne pierwszego biskupa Pekinu (Jan z Montecorvino zmarÅ‚ w 1333 r.) kontynuowali jego zakonni wspóÅ‚bracia.
Obalenie panowania MongoÅ‚ów w Chinach i poczÄ…tek panowania rodzimej dynastii Ming (1368) oznaczaÅ‚y również poczÄ…tek represji antychrzeÅ›cijaÅ„skich. Już w 1362 r. mÄ™czeÅ„skÄ… Å›mierć poniósÅ‚ biskup Zaitun, Jakub z Florencji. RozpoczÄ™ta wówczas epoka przeÅ›ladowania chrzeÅ›cijan chiÅ„skich okazaÅ‚a siÄ™ na tyle bezwzglÄ™dna, że trzeba byÅ‚o czekać niemal 200 lat na odnowienie chrzeÅ›cijaÅ„stwa w PaÅ„stwie Åšrodka. ByÅ‚o to przede wszystkim zasÅ‚ugÄ… jezuitów, którzy przeniknÄ™li do Chin pod koniec XVI w.
ÅšwiÄ™ty Franciszek Ksawery – apostoÅ‚ Indii oraz Japonii – zmarÅ‚ w 1552 r. u wybrzeży chiÅ„skich. Jego plan rozciÄ…gniÄ™cia misyjnej dziaÅ‚alnoÅ›ci Towarzystwa Jezusowego na Chiny zrealizowaÅ‚ dopiero po kilkudziesiÄ™ciu latach o. Matteo Ricci, który przybyÅ‚ do Pekinu w roku 1595. W chwili jego Å›mierci (1610) w Chinach zamieszkiwaÅ‚o ok. 2 tysiÄ™cy chrzeÅ›cijan. Pod koniec XVII w. byÅ‚o ich już ok. miliona. To przede wszystkim zasÅ‚uga jezuickich misji, ale również pracujÄ…cych tam od lat 30. XVII w. innych zakonów (gÅ‚ównie dominikanów). W tym samym stuleciu utworzone zostaÅ‚y przez kolejnych papieży podstawy organizacji koÅ›cielnej w Chinach w postaci apostolskich wikariatów. DÅ‚ugi proces organizacji KoÅ›cioÅ‚a katolickiego w Chinach – przerywany kolejnymi falami przeÅ›ladowaÅ„ – zostaÅ‚ zamkniÄ™ty w 1946 r. przez Piusa XII utworzeniem regularnej organizacji koÅ›cielnej (wtedy też pierwszy chiÅ„ski duchowny otrzymaÅ‚ kapelusz kardynalski).
Odnotować należy, że na początku XVIII w. misyjną działalność w Chinach podjęła rosyjska Cerkiew prawosławna. Natomiast w I połowie XIX w. rozpoczęła się zorganizowana misja protestancka (najpierw brytyjska, a potem amerykańska; na początku XX w. działało w Chinach ponad 80 protestanckich stowarzyszeń misyjnych).
Na przeÅ‚omie XVII i XVIII w. dynamiczna dotÄ…d misyjna dziaÅ‚alność jezuitów zostaÅ‚a zachwiana tzw. kontrowersjÄ… wokóÅ‚ rytów. Rzecz dotyczyÅ‚a granic, do jakich mogÄ… posunąć siÄ™ katoliccy misjonarze w przystosowywaniu przesÅ‚ania Ewangelii do lokalnych tradycji kulturowych i religijnych. Jezuici prezentowali w tej sprawie dość liberalne stanowisko. Nie tylko akulturowali siÄ™ pod wzglÄ™dem stroju oraz imion (zazwyczaj przyjmowali chiÅ„skie), ale akceptowali także nauki konfucjaÅ„skie oraz tradycyjne nazewnictwo Boga jako „Tien” (Niebo) czy „Szang-Ti” (Najwyższy WÅ‚adca) – a w każdym razie nie sprzeciwiali siÄ™ temu otwarcie. Te dwie ostatnie kwestie wzbudziÅ‚y niepokój Rzymu, który aż do poczÄ…tku XVIII w. życzliwie odnosiÅ‚ siÄ™ do potrzeb akulturacyjnych katolickich misji (w 1615 r. PaweÅ‚ V zezwoliÅ‚ na odprawianie Mszy Å›w. po chiÅ„sku). W roku 1704 Klemens XI postanowiÅ‚, że jezuici muszÄ… unikać wszelkich dwuznacznoÅ›ci w sprawie tolerowania konfucjanizmu, kultu przodków i nazywania Boga.
Kolejne fale prześladowań
W 1715 r. cesarz chiÅ„ski zakazaÅ‚ gÅ‚oszenia chrzeÅ›cijaÅ„stwa w Chinach oraz poleciÅ‚ wszystkim misjonarzom opuÅ›cić kraj. W ten sposób rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ kolejny okres przeÅ›ladowania chrzeÅ›cijaÅ„stwa w PaÅ„stwie Åšrodka. Historia KoÅ›cioÅ‚a w Chinach to jego ciÄ…gÅ‚e dźwiganie siÄ™ po powtarzajÄ…cych siÄ™ falach represji. O pierwszej, z XIV w. (dynastia Ming), byÅ‚a już mowa. Ofiarami szykan XVIII-wiecznych (zwÅ‚aszcza w latach 1746 – 1747)
byli dominikaÅ„scy misjonarze, m.in. wikariusz apostolski bp Pedro Sanz (beatyfikowany wraz ze swoimi towarzyszami w 1893 r.). Kolejna fala przeÅ›ladowaÅ„ nastÄ…piÅ‚a w okresie panowania cesarza Kia K’inga (1796 – 1820). W roku 1815 zostaÅ‚ Å›ciÄ™ty wikariusz apostolski Syczuanu, bp Louis Dufresse. Pięć lat później zamordowano o. Jean-François Cleta (beatyfikowany zostaÅ‚ w 1900 r.).
ChrzeÅ›cijanie byli również gÅ‚ównymi ofiarami wzrastajÄ…cych w Chinach od II poÅ‚owy XIX w. antyzachodnich resentymentów, bezpoÅ›rednio zwiÄ…zanych z postÄ™pujÄ…cÄ… penetracjÄ… (politycznÄ… i gospodarczÄ…) PaÅ„stwa Åšrodka przez gÅ‚ówne mocarstwa europejskie. Tak siÄ™ staÅ‚o w 1860 r., podczas powstania tajpingów, oraz podczas powstania bokserów (1899 – 1900). To ostatnie wydarzenie aż do czasów komunistycznych byÅ‚o najwiÄ™kszÄ… katastrofÄ…, która spadÅ‚a na chiÅ„skie chrzeÅ›cijaÅ„stwo. Bokserzy potraktowali chrzeÅ›cijaÅ„stwo (bez wzglÄ™du na KoÅ›cióÅ‚) jako forpocztÄ™ zachodniej dominacji nad Chinami (w tym dominacji politycznej), przeciw której chwycili za broÅ„. W latach 1899 – 1900 zostaÅ‚o zamordowanych (czÄ™sto w okropnych torturach) kilkudziesiÄ™ciu katolickich duchownych, w tym kilku biskupów (wikariuszy apostolskich). Ten sam los spotkaÅ‚ także misje prawosÅ‚awne oraz protestanckie (w samej prowincji Shang-si zginęło niemal 160 protestantów różnych denominacji). Bezczeszczono nawet chrzeÅ›cijaÅ„skie cmentarze.
Trudna misja w Tybecie
Lamaistyczny Tybet prowadziÅ‚ konsekwentnie politykÄ™ izolacji od zewnÄ™trznego Å›wiata. ChodziÅ‚o nie tylko o odizolowanie siÄ™ od Chin, które zgÅ‚aszaÅ‚y pretensje do wÅ‚adzy nad krajem rzÄ…dzonym przez kolejnych dalajlamów, ale również o zapobieżenie przenikniÄ™ciu do Tybetu chrzeÅ›cijaÅ„skich misjonarzy. Franciszkanie, którzy dotarli na „dach Å›wiata”, zostali wygnani z Tybetu w 1760 r. Ponowny wysiÅ‚ek misyjny podjÄ™li w poÅ‚owie XIX w. francuscy księża, a papież Grzegorz XVI ustanowiÅ‚ w roku 1846 apostolski wikariat w Lhasie (stolicy Tybetu).
Na poczÄ…tku XX w. katolicka misja w Tybecie liczyÅ‚a 26 księży i ok. 3 tysiÄ™cy wiernych (w tym 600 katechumenów). Od poczÄ…tku swojego istnienia byÅ‚a ona poddana przeÅ›ladowaniom ze strony TybetaÅ„czyków, bÄ™dÄ…cych tylko wykonawcami antychrzeÅ›cijaÅ„skich wezwaÅ„ lamów. W 1854 r. zostali zamordowani ksiÄ…dz Nicolas Michel Trick oraz o. Bourry, a w roku 1862 – ksiÄ…dz Jean-Pierre Neel.