Dramatyczna sytuacja chrześcijan w Ziemi Świętej
Autor: Grzegorz Kucharczyk,
MiÅ‚ujcie siÄ™! 1/2006 → Temat numeru
ZnikajÄ…ca populacja
Konflikt i fala przemocy w Ziemi ÅšwiÄ™tej od lat przyciÄ…gajÄ… uwagÄ™ Å›wiatowej opinii publicznej. Media niemal codziennie donoszÄ… o kolejnych aktach przemocy i ofiarach. Zazwyczaj jednak bliskowschodni konflikt przedstawiany jest jako konflikt izraelsko-palestyÅ„ski (arabski). Najczęściej również jako stronÄ™ sÅ‚abszÄ… i „bardziej przeÅ›ladowanÄ…” przedstawia siÄ™ PalestyÅ„czyków (nawet mimo Å›rodków terrorystycznych – np. zamachowców-samobójców – jakich używajÄ… dla osiÄ…gniÄ™cia swoich celów). Rzadko uwagÄ™ Å›wiatowych mediów przykuwa los chrzeÅ›cijan w Ziemi ÅšwiÄ™tej: grupy ludnoÅ›ci poddanej naciskowi z dwóch stron (tj. ze strony wÅ‚adz Autonomii PalestyÅ„skiej oraz Izraela), pozbawionej znacznego wsparcia finansowego z zewnÄ…trz (jak na przykÅ‚ad Autonomia – korzystajÄ…ca z miliardów petrodolarów pÅ‚ynÄ…cych z Arabii Saudyjskiej, wspierajÄ…cej islam na caÅ‚ym Å›wiecie, ale również korzystajÄ…ca z dotacji... Unii Europejskiej) i nie mogÄ…cej liczyć na pomoc wÅ‚asnego paÅ„stwa (jak np. żydowscy osadnicy na Zachodnim Brzegu).
Paradoksalnie chrzeÅ›cijanie i ich cierpienia w ziemskiej ojczyźnie Chrystusa sÄ… najmniej znanym fragmentem historii cierpiÄ…cego KoÅ›cioÅ‚a w czasach nam wspóÅ‚czesnych. A przecież najwymowniejszym wskaźnikiem mówiÄ…cym o dramatycznej sytuacji chrzeÅ›cijan w Ziemi ÅšwiÄ™tej sÄ… liczby. Na poczÄ…tku XX wieku chrzeÅ›cijanie (różnych KoÅ›cioÅ‚ów) w Palestynie stanowili 10% ogóÅ‚u ludnoÅ›ci. Obecnie jest ich mniej niż 2% – okoÅ‚o 130 tys. w Izraelu oraz ok. 50 tys. na terytoriach kontrolowanych przez wÅ‚adze Autonomii PalestyÅ„skiej (tj. Strefa Gazy oraz część Zachodniego Brzegu Jordanu – z gÅ‚ównymi oÅ›rodkami chrzeÅ›cijaÅ„skimi w Ramallah oraz Betlejem z okolicznymi miejscowoÅ›ciami). W samej Jerozolimie w 1948 roku żyÅ‚o 30 tys. chrzeÅ›cijan. Obecnie mieszka tam ich 15 tys. (przy normalnych tendencjach demograficznych ich liczba powinna obecnie wynieść ok. 120 tysiÄ™cy). Dramatyczny spadek liczby chrzeÅ›cijan w mieÅ›cie, które byÅ‚o Å›wiadkiem MÄ™ki, Åšmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, nastÄ…piÅ‚ w latach 1948 – 1967, kiedy to miastem (tzn. jego wschodniÄ… częściÄ…, zachodnia byÅ‚a pod wÅ‚adzÄ… Izraela) rzÄ…dziÅ‚a Jordania. Liczba chrzeÅ›cijan we wschodniej Jerozolimie zmniejszyÅ‚a siÄ™ w tych latach z 30 tys. do 11 tys.
Dodajmy, że wyżej zarysowana tendencja caÅ‚y czas siÄ™ utrzymuje. W latach 1997 – 2002 liczba chrzeÅ›cijan żyjÄ…cych na terytoriach kontrolowanych na Zachodnim Brzegu przez AutonomiÄ™ PalestyÅ„skÄ… zmniejszyÅ‚a siÄ™ z 35 tys. (w r. 1997) do 25 tys. (w r. 2002) – co stanowi spadek o 29%. W Strefie Gazy liczby te wynosiÅ‚y odpowiednio: 2,5 tys. (w r. 1997) i 2 tys. (w r. 2002) – spadek o 20%. W Izraelu spadek ten jest równie wyraźny. Zdecydowana wiÄ™kszość mieszkajÄ…cych w Izraelu chrzeÅ›cijan to Arabowie (83%). MiÄ™dzy 1949 a 1998 rokiem odsetek chrzeÅ›cijan-Arabów zamieszkujÄ…cych ten kraj spadÅ‚ z 21% (w r. 1949) do 10% (w r. 1998).
Jakie sÄ… podstawowe przyczyny tego dramatycznego spadku liczby chrzeÅ›cijan w Ziemi ÅšwiÄ™tej? Nie tylko przecież wskaźniki demograficzne (wskaźniki rozrodczoÅ›ci sÄ… jednoznaczne: dla „statystycznej muzuÅ‚manki” w Izraelu wynosi on 4,8, natomiast dla „statystycznej chrzeÅ›cijanki” – 2,6). Na pewno również daleka od stabilnoÅ›ci politycznej sytuacja na tym obszarze. Wojny (w latach: 1948, 1956, 1967, 1973, 1982; kolejne palestyÅ„skie intifady (powstania): 1987, 2000) i bÄ™dÄ…ce ich skutkiem migracje ludnoÅ›ci, zwÅ‚aszcza muzuÅ‚maÅ„skiej (stanowiÄ…cej przecież zdecydowanÄ… wiÄ™kszość). PalestyÅ„scy muzuÅ‚manie po kolejnych przegranych przez siebie (i swoich arabskich sojuszników) wojnach i po kolejnych aneksjach izraelskich byli zmuszani do opuszczenia swoich obszarów i osiedlali siÄ™ w tzw. obozach uchodźców. Z miejsc tymczasowego schronienia obozy te (z których wiÄ™kszość zaÅ‚ożono po wojnie 1948 r.) przeksztaÅ‚ciÅ‚y siÄ™ w permanentne miejsca osiedlenia. ZmieniaÅ‚o to radykalnie (na niekorzyść chrzeÅ›cijan) strukturÄ™ demograficznÄ… terenów, na których wspomniane obozy powstawaÅ‚y i byÅ‚y utrzymywane (za zgodÄ… wÅ‚adz izraelskich).
Szczególnym przykÅ‚adem tego zjawiska jest miasto Nazaret. Do 1948 r. byÅ‚o ono w wiÄ™kszoÅ›ci zamieszkane przez chrzeÅ›cijan (do dzisiaj Galilea stanowi gÅ‚ówne, poza JerozolimÄ…, skupisko chrzeÅ›cijan w Izraelu). Przybycie w 1948 r. muzuÅ‚maÅ„skich uchodźców oznaczaÅ‚o radykalnÄ… zmianÄ™. Na poczÄ…tku lat 60. chrzeÅ›cijanie utracili w mieÅ›cie Zwiastowania status wiÄ™kszoÅ›ci. Pod koniec 1995 r. ich liczba skurczyÅ‚a siÄ™ do 18 tys., co stanowiÅ‚o wówczas 36% ludnoÅ›ci miasta.
NapÅ‚yw PalestyÅ„czyków – muzuÅ‚manów – na obszary z chrzeÅ›cijaÅ„skÄ… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… szedÅ‚ w parze z opuszczaniem tych obszarów przez wyznawców Chrystusa. W latach 1967 – 1992 teren okupowanego Zachodniego Brzegu Jordanu opuÅ›ciÅ‚o aż 35% zamieszkaÅ‚ych tam chrzeÅ›cijan. Ten proces emigrowania chrzeÅ›cijan z Ziemi ÅšwiÄ™tej nie ulegÅ‚ zatrzymaniu po 1994 roku, tj. po powstaniu Autonomii PalestyÅ„skiej, która od poczÄ…tku swojego funkcjonowania przejęła pod swojÄ… kontrolÄ™ gÅ‚ówne chrzeÅ›cijaÅ„skie enklawy na Zachodnim Brzegu – tj. Ramallah oraz Betlejem z okolicÄ…. W samym Betlejem (wraz z okolicznymi miejscowoÅ›ciami – takimi jak Beit Jala i Beit Sahur – zamieszkaÅ‚ymi do niedawna gÅ‚ównie przez chrzeÅ›cijan) tylko w latach 2000 – 2004 za granicÄ™ wyemigrowaÅ‚o ponad 2 tys. chrzeÅ›cijaÅ„skich rodzin, co stanowi ponad 9% ludnoÅ›ci chrzeÅ›cijaÅ„skiej tego regionu. PięćdziesiÄ…t lat temu ludność Betlejem byÅ‚a w ¾ chrzeÅ›cijaÅ„ska. Obecnie chrzeÅ›cijanie stanowiÄ… 25% ogóÅ‚u ludnoÅ›ci.
Ofiara prześladowcą
Emigracja chrzeÅ›cijan z Ziemi ÅšwiÄ™tej jest spowodowana przez szereg czynników, m.in. przez ciÄ…gle trwajÄ…cy konflikt zbrojny (zwÅ‚aszcza od rozpoczÄ™tej w 2000 r. tzw. drugiej intifady) i zamkniÄ™cie w zwiÄ…zku z tym perspektyw na prowadzenie normalnego życia. Szczególnie dotkliwie odczuli to na przykÅ‚ad chrzeÅ›cijanie mieszkajÄ…cy w Betlejem, w dużej części utrzymujÄ…cy siÄ™ z tzw. przemysÅ‚u turystycznego, który w wyniku intifady i nastÄ™pujÄ…cych regularnie po każdym palestyÅ„skim zamachu izraelskich Å›rodkach odwetowych praktycznie zamarÅ‚.
Nie sÄ… to jednak jedyne przyczyny. CzÄ™sto (zwÅ‚aszcza w ostatnich latach) przyczyna masowego opuszczania przez chrzeÅ›cijan Ziemi ÅšwiÄ™tej leży zupeÅ‚nie gdzie indziej. Krótko mówiÄ…c: w antychrzeÅ›cijaÅ„skiej polityce realizowanej przez wÅ‚adze Autonomii PalestyÅ„skiej, która w ten sposób z ofiary (przeÅ›ladowanej przez Izrael – jak twierdzÄ… zgodnie PalestyÅ„czycy) staje siÄ™ przeÅ›ladowcÄ….
Na narastajÄ…cÄ… falÄ™ przemocy wymierzonÄ… przez muzuÅ‚manów w chrzeÅ›cijan żyjÄ…cych pod wÅ‚adzÄ… Autonomii zwróciÅ‚ uwagÄ™ we wrzeÅ›niu 2005 r. o. Pierbattista Pizzaballa, stojÄ…cy od niedawna na czele franciszkaÅ„skiej Kustodii Ziemi ÅšwiÄ™tej. W udzielonym 4 wrzeÅ›nia 2005 r. wywiadzie dla wÅ‚oskiego dziennika Corriere della Sera kustosz Ziemi ÅšwiÄ™tej stwierdziÅ‚: „Niemal każdego dnia – powtarzam, niemal codziennie – nasze [chrzeÅ›cijaÅ„skie – przyp. G.K.] wspólnoty sÄ… na tych obszarach atakowane przez islamskich ekstremistów. JeÅ›li nie dokonujÄ… tego czÅ‚onkowie Hamasu i Dżihadu, to dochodzi do starć ze »Å›cianÄ… z gumy« wzniesionÄ… przez PalestyÅ„skÄ… AutonomiÄ™, która robi niewiele lub zgoÅ‚a nic, by ukarać odpowiedzialnych za ataki. Pewnego razu odkryliÅ›my nawet, że wÅ›ród napastników atakujÄ…cych nas byli policyjni agenci Mahmuda Abbasa [szefa Autonomii] i bojowników z Fatahu, jego partii, którzy rzekomo mieli nas chronić”.
WedÅ‚ug ojca Pizzaballi tylko w latach 2000 – 2004 chrzeÅ›cijanie padli ofiarÄ… 93 mniej lub bardziej dotkliwych napaÅ›ci. CzÄ™sto na murach palestyÅ„skich miast pojawia siÄ™ napis gÅ‚oszÄ…cy: „Po ludziach soboty [Å»ydach – przyp. G.K.] przyjdzie kolej na ludzi niedzieli [chrzeÅ›cijan]”. 13 października 2000 r. podczas modÅ‚ów (transmitowanych przez palestyÅ„skÄ… telewizjÄ™) w najwiÄ™kszym meczecie w Strefie Gazy miejscowy muÅ‚Å‚a, Ahmad Abu Halabiya, ogÅ‚osiÅ‚: „Wszechmocny Allah wezwaÅ‚ nas, byÅ›my nie sprzymierzali siÄ™ z Å»ydami lub chrzeÅ›cijanami, byÅ›my ich nie lubili, byÅ›my nie byli ich partnerami, byÅ›my ich nie wspierali ani nie zawierali z nimi porozumieÅ„”.
Nie koÅ„czy siÄ™ zresztÄ… tylko na zapowiedziach. Oto kilka przykÅ‚adów: w 2003 r. 16-letnia chrzeÅ›cijanka z Beit Sahur (koÅ‚o Betlejem) zostaÅ‚a zgwaÅ‚cona przez bojowników z Fatahu. Å»aden z gwaÅ‚cicieli nie poniósÅ‚ kary, a rodzina dziewczyny zostaÅ‚a zmuszona do emigracji. W 2002 r. uzbrojeni bandyci powiÄ…zani z wÅ‚adzami Autonomii zastrzelili dwie chrzeÅ›cijanki (17- i 19-letniÄ…) pod zarzutem uprawiania przez nie prostytucji. Sekcja wykazaÅ‚a, że byÅ‚y dziewicami, a przed Å›mierciÄ… byÅ‚y okrutnie torturowane (przypalane papierosami w intymnych miejscach).
DokÅ‚adnie w dniu, w którym o. Pizzaballa udzielaÅ‚ swojego wywiadu (tj. 4 IX 2005) miaÅ‚ miejsce kolejny incydent. W miejscowoÅ›ci Taibeh muzuÅ‚maÅ„scy napastnicy spalili 13 chrzeÅ›cijaÅ„skich domów jako „odwet” za Å›mierć miejscowej muzuÅ‚maÅ„skiej dziewczyny – Hiyam Ajai. Tyle że dziewczyna ta zostaÅ‚a zamkniÄ™ta w areszcie domowym przez wÅ‚asnÄ… rodzinÄ™. Tam byÅ‚a bita, ponieważ „oÅ›mieliÅ‚a siÄ™” zakochać w chrzeÅ›cijaninie z pobliskiej wioski Deir Jreer – Mehdim Kouriyee. WedÅ‚ug szarijatu (prawa koranicznego) zwiÄ…zek muzuÅ‚manki z chrzeÅ›cijaninem powinien być karany Å›mierciÄ…. Po paru dniach aresztu domowego dziewczyna zostaÅ‚a znaleziona martwa w swoim pokoju. Rodzina utrzymywaÅ‚a, że popeÅ‚niÅ‚a samobójstwo, by zmazać „haÅ„bÄ™”. Zważywszy jednak na to, że wczeÅ›niej byÅ‚a dotkliwie pobita przez czÅ‚onków wÅ‚asnej rodziny, przebieg wydarzeÅ„ mógÅ‚ być zgoÅ‚a inny.
Szarijat nakazuje również karać Å›mierciÄ… konwersjÄ™ z islamu, np. na chrzeÅ›cijaÅ„stwo. Islam jest religiÄ… oficjalnÄ… PalestyÅ„skiej Autonomii. PalestyÅ„skie ministerstwo informacji podaÅ‚o w grudniu 1997 r. nastÄ™pujÄ…cy komunikat, w którym zapewniajÄ…c o tym, że wÅ‚adze Autonomii chroniÄ… swobodÄ™ wszystkich PalestyÅ„czyków do praktykowania swojej wiary, zaraz dodano: „Naród palestyÅ„ski rzÄ…dzony jest także przez szarijat, gdy chodzi o kwestie natury religijnej. WedÅ‚ug szarijatu, stosowanego w caÅ‚ym muzuÅ‚maÅ„skim Å›wiecie, każdy muzuÅ‚manin, który odchodzi od islamu lub deklaruje siÄ™ jako niewierzÄ…cy, popeÅ‚nia ciężki grzech karany Å›mierciÄ…. WÅ‚adze Autonomii nie mogÄ… zająć w tej kwestii innego stanowiska”.
Z kolei jej historyczny przywódca Jasir Arafat niejednokrotnie deklarowaÅ‚ poszanowanie dla chrzeÅ›cijaÅ„skich miejsc Å›wiÄ™tych w Palestynie, a wÅ‚adze Autonomii regularnie (o ile nie byÅ‚o akurat izraelskich blokad dróg z Zachodniego Brzegu do Jerozolimy) uczestniczyÅ‚y w najwiÄ™kszych chrzeÅ›cijaÅ„skich celebracjach liturgicznych w Jerozolimie. WÅ›ród przedstawicieli wÅ‚adz palestyÅ„skich na prominentnych pozycjach znajdowali siÄ™ także chrzeÅ›cijanie (np. sprawujÄ…ca przez pewien czas funkcjÄ™ rzecznika Arafata Hanan Ashwari). Jednak miÅ‚e gesty i deklaracje codziennie konfrontowane sÄ… z zupeÅ‚nie innÄ… rzeczywistoÅ›ciÄ… (H. Ashwari oraz inni chrzeÅ›cijanie już od dawna nie zasiadajÄ… w najwyższych wÅ‚adzach Autonomii).
Powróćmy do wspomnianej kwestii konwersji z islamu. Nie brak przykÅ‚adów Å›wiadczÄ…cych o tym, że wÅ‚adze Autonomii w codziennej praktyce dalekie sÄ… od skÅ‚adanych przez siebie deklaracji. Tylko w 1997 r. (a wiÄ™c jeszcze za życia Arafata) odnotowano kilka przypadków (m.in. w Ramallah i w okolicach Nablusu) aresztowania przez policjÄ™ Autonomii muzuÅ‚manów nawróconych na chrzeÅ›cijaÅ„stwo, których „nakÅ‚aniano” do powrotu do islamu. Owo „nakÅ‚anianie” polegaÅ‚o m.in. na groźbie rozpuszczenia pogÅ‚osek, że sÄ… oni izraelskimi szpiegami, co w realiach Zachodniego Brzegu oznaczać by musiaÅ‚o rychÅ‚Ä… Å›mierć z rÄ™ki „nieznanych” (ale wiernych Koranowi) sprawców.